Reklamacja jest pierwszym, podstawowym i przedsądowym sposobem dochodzenia roszczeń od przewoźnika. Dla jej skuteczności kluczowe pozostają dwie kwestie: terminy składania zastrzeżeń oraz wymagane dokumenty. Procedura reklamacyjna przewidziana na gruncie przepisów międzynarodowych różni się jednak od tej, jaką znamy z ustawodawstwa krajowego. Jak w takim razie składać reklamacje w przewozach międzynarodowych i kto jest do tego uprawniony?
Mówiąc o reklamacjach w transporcie międzynarodowym, w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na fakt, iż Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR), w odróżnieniu od przepisów krajowych, nie traktuje postępowania reklamacyjnego jako obligatoryjnego. Należy przypomnieć, że Prawo przewozowe, w art. 75 ust. 1, zezwala na dochodzenie roszczeń w postępowaniu sądowym na podstawie ustawy lub przepisów wydanych w jej wykonaniu dopiero po bezskutecznym wyczerpaniu drogi reklamacji. W przewozach międzynarodowych uprawniony może natomiast od razu zwrócić się do sądu. Absolutnie nie oznacza to jednak, że procedurę reklamacyjną warto pomijać.
Kto może zgłaszać reklamację w transporcie międzynarodowym?
Przepisy Konwencji CMR nie wskazują wprost i jednoznacznie, komu przysługuje prawo do zgłoszenia reklamacji w przewozie międzynarodowym. Przyjmuje się jednak, że osobą uprawnioną pozostaje osoba mająca prawo do rozporządzania przesyłką. W praktyce zatem z uprawnienia tego może skorzystać najczęściej nadawca lub odbiorca.
Jaki jest termin zgłaszania zastrzeżeń w transporcie międzynarodowym?
Dla skuteczności reklamacji w transporcie międzynarodowym istotny pozostaje termin przewidziany na zgłoszenie zastrzeżeń przez uprawnionego. Jest on uzależniony od tego, czy mamy do czynienia ze szkodą jawną, czy niejawną. Należy pamiętać zarazem o ogólnym terminie przedawnienia roszczeń, które mogą wynikać z przewozów podlegających przepisom międzynarodowym, wynoszącym co do zasady jeden rok. Jeżeli przewoźnikowi zostanie natomiast postawiony zarzut złego zamiaru lub niedbalstwa, takie roszczenia przedawniają się po 3 latach.
W przypadku szkód jawnych, a więc takich, które były widoczne gołym okiem już w chwili doręczenia przesyłki, odbiorca powinien zgłosić ewentualne zastrzeżenia, po uprzednim sprawdzeniu wraz z przewoźnikiem stanu towaru, najpóźniej w chwili dostawy. Jeżeli natomiast braki lub uszkodzenia były niewidoczne (szkoda niejawna), ma on na to czas do siedmiu dni od daty dostawy, nie wliczając niedziel oraz dni świątecznych.
Gdyby odbiorca przyjął towar, nie sprawdziwszy wraz z przewoźnikiem jego stanu albo nie zgłosiwszy przewoźnikowi zastrzeżeń wskazujących ogólnie rodzaj braku lub uszkodzenia w powyższych terminach, domniemywa się, jeżeli nie ma dowodu przeciwnego, że otrzymał towar w stanie opisanym w liście przewozowym.
Podstawą do zgłoszenia reklamacji na gruncie Konwencji CMR jest również opóźnienie dostawy. W takim przypadku uprawniony powinien skierować swoje zastrzeżenie w terminie 21 dni od dnia pozostawienia towaru do dyspozycji odbiorcy.
Konwencja CMR nigdzie nie narzuca z kolei terminu, w jakim przewoźnik ma obowiązek ustosunkować się do otrzymanej przez uprawnionego reklamacji. Wskazuje jedynie, że wraz z odbiorcą, powinni oni udzielać sobie wzajemnie wszelkich możliwych ułatwień przy dokonywaniu potrzebnych sprawdzeń i ustaleń. Biorąc jednak pod uwagę skutek, jaki pociąga za sobą skuteczna reklamacja (przerwanie biegu przedawnienia – o czym dalej), jak najszybsze zajęcie stanowiska w tym przedmiocie bez wątpienia leży w interesie każdego przewoźnika.
Co powinna zawierać reklamacja w transporcie międzynarodowym?
Dla reklamacji w przewozach międzynarodowych właściwa pozostaje forma pisemna:
„Zastrzeżenia przewidziane wyżej powinny być dokonane na piśmie, jeśli idzie o braki lub uszkodzenia niewidoczne”.
„Opóźnienie dostawy może stanowić podstawę do odszkodowania tylko wówczas, gdy zastrzeżenie zostało skierowane na piśmie”.
Przez formę pisemną nie należy rozumieć jednak przesłania reklamacji zwykłym e-mailem, co może zostać potraktowane jako niewystarczające i nieskuteczne. Dopuszczalne jest natomiast posłużenie się faksem lub dokumentem opatrzonym bezpiecznym podpisem elektronicznym.
Konwencja CMR traktuje reklamację w sposób mniej formalny niż przepisy krajowe, nie doprecyzowując, co musi znaleźć się w treści takiego dokumentu. Powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2018 r., sygn. akt V CSK 205/17: „Podkreślenia wymaga, że Konwencja CMR nie reguluje trybu wnoszenia reklamacji, sposobu i terminu jej rozpoznania ani nie określa, jakie dokumenty powinny być dołączone do pisma zawierającego reklamację. Obowiązek dołączenia dokumentów można wywieść jedynie ze sformułowania art. 32 ust. 2 zdanie drugie: „i zwróci załączone do niej dokumenty”. Z pewnością nie wolno zapomnieć o podstawowych danych, takich jak imię i nazwisko (nazwa) przewoźnika i uprawnionego do wszczęcia procedury, wraz ze wskazaniem jego legitymacji, oraz kopii zawartej umowy przewozu. W reklamacji powinno uwzględnić się także wysokość roszczenia oraz okoliczności i rodzaj powstałej szkody, stwierdzone m.in. w protokole. Zwracamy w dodatku uwagę na to, aby nie zaniedbywać odpowiedniego udokumentowania faktu zarówno wysłania, jak i odbioru reklamacji. Dowód otrzymania reklamacji lub odpowiedzi na nią oraz zwrotu jej załączników, zgodnie z treścią Konwencji CMR, ciąży na stronie, która powołuje się na ten fakt.
Jakie skutki wiążą się ze zgłoszeniem reklamacji w transporcie międzynarodowym?
Z uruchomieniem procedury reklamacyjnej Konwencja CMR wiąże jeden, zasadniczy skutek w postaci przerwania biegu przedawnienia, dając uprawnionemu więcej czasu na dochodzenie swoich roszczeń. Jeżeli dojdzie natomiast do przedawnienia roszczenia, takie roszczenie nie może być już więcej podnoszone, nawet w postaci wzajemnego powództwa lub zarzutu.
Skuteczna reklamacja pisemna, co wynika z art. 32 ust. 2 Konwencji CMR, zawiesza przedawnienie aż do dnia, w którym przewoźnik na piśmie odrzuci reklamację i zwróci załączone do niej dokumenty. Gdyby natomiast przewoźnik przyjął reklamację jedynie w części, bieg przedawnienia wznawia się tylko dla tej części reklamacji, która pozostaje sporna.
Późniejsze reklamacje w tym samym przedmiocie nie zawieszają przedawnienia.
