Nie ulega najmniejszym wątpliwościom, że jednym z najważniejszych dokumentów stosowanych w krajowym i międzynarodowym transporcie drogowym, pozostaje list przewozowy. Mimo iż w rzeczywistości z przepisów nie wynika bezwzględny, absolutny obowiązek jego wystawiania, to jednak funkcje, jakie zostały mu w nich przypisane, powodują, że posługiwanie się listem przewozowym jest bardzo dobrą i wysoce rekomendowaną praktyką. Co należy wiedzieć o liście przewozowym w transporcie krajowym i międzynarodowym?
W zależności od tego, z jakim rodzajem przewozu mamy do czynienia, szukając informacji na temat listu przewozowego, będziemy sięgać albo do ustawy Prawo przewozowe, albo do Konwencji CMR. Pierwszy z aktów prawnych znajdzie zastosowanie w przewozach krajowych, z kolei drugi – w międzynarodowych. Warto jednak podkreślić, że nie istnieje w tym przypadku jeden, konkretny i ujednolicony wzorzec listu przewozowego, który obowiązywałby wszystkich przewoźników w przewozach krajowych i międzynarodowych. Stąd też, aby mieć pewność, że dysponujemy poprawnie sporządzonym dokumentem, zawsze powinno się odwoływać do przepisów, które wskazują na jego niezbędne, wymagane elementy.
Co o liście przewozowym mówi Konwencja CMR?
Konwencja CMR w art. 4 wskazuje wprost, że list przewozowy stanowi dowód zawarcia umowy przewozu, a także, co wynika już z art. 9, dowód warunków umowy oraz przyjęcia towaru przez przewoźnika, w razie braku dowodów przeciwnych.
Z drugiej jednak strony, brak, nieprawidłowość lub utrata listu przewozowego, nie wpływają na istnienie ani na ważność umowy przewozu, która i tak podlega w takich przypadkach przepisom międzynarodowym. A to z kolei oznacza, że wystawienie listu przewozowego nie jest bezwzględnym wymogiem na gruncie Konwencji CMR. Zważając jednak na to, że czyni go ona podstawowym dowodem zawarcia umowy przewozu, a także, o czym dalej, przypisuje mu inne funkcje, celowe rezygnowanie z wystawienia listu przewozowego byłoby bardzo złą, nieodpowiedzialną praktyką.
Konwencja CMR doprecyzowuje również, jak powinno się wystawiać list przewozowy oraz, co musi i co może (fakultatywnie) się w nim znaleźć, w razie takiej potrzeby. List przewozowy wystawia się w trzech oryginalnych egzemplarzach, podpisanych przez nadawcę i przez przewoźnika. Mimo że nie wskazano wprost, do kogo należy ten obowiązek, przepisy, w art. 7, obarczają odpowiedzialnością za treść listu przewozowego nadawcę. Należy więc przyjąć, że co do zasady to na nim spoczywa obowiązek wystawienia listu przewozowego. Pierwszy egzemplarz wręcza się nadawcy, drugi towarzyszy przesyłce, a trzeci zatrzymuje przewoźnik.
W liście przewozowym CMR powinno wskazać się: miejsce i datę jego wystawienia, dane nadawcy, przewoźnika i odbiorcy, miejsce i datę przyjęcia towaru oraz przewidziane miejsce jego wydania, powszechnie używane określenie rodzaju towaru oraz sposób opakowania, ilość sztuk, ich cechy i numery, wagę brutto lub inaczej wyrażoną ilość towaru, koszty związane z przewozem, instrukcje niezbędne do załatwienia formalności celnych oraz innych, a także oświadczenie, że przewóz, bez względu na jakąkolwiek przeciwną klauzulę, podlega przepisom Konwencji.
List przewozowy w przepisach krajowych
Przepisy krajowe, podobnie jak i międzynarodowe, również przypisują listom przewozowym funkcję dowodową. Jak wynika bowiem z art. 47 ust. 3 Prawa przewozowego, dowodem zawarcia umowy przewozu jest potwierdzony przez przewoźnika list przewozowy. Jeden egzemplarz tego dokumentu powinien otrzymać nadawca.
W ustawie przewozowej (art. 38 ust. 2), wskazano, że za uzupełnienie listu przewozowego odpowiada nadawca. Wystawiając list przewozowy, powinien on zamieścić w nim w szczególności dane stron uczestniczących w umowie przewozu (swoje, przewoźnika i odbiorcy), miejsce przeznaczenia przesyłki, czy określenie rzeczy, masy, liczby sztuk przesyłki, sposobu opakowania i oznaczenia.
Nadawca powinien złożyć następnie przewoźnikowi na przesyłkę towarową list przewozowy, chyba że w danym rodzaju przewozu są przyjęte powszechnie inne praktyki. Wtedy też ma obowiązek dostarczyć informacji niezbędnych do wykonania przewozu w inny sposób.
Funkcje i znaczenie listu przewozowego w przepisach krajowych i międzynarodowych
Mimo że pierwszą, wskazywaną funkcją listu przewozowego, jest jego funkcja dowodowa, ważność i znaczenie tego dokumentu w przewozach międzynarodowych i krajowych wynikają również z jego innych „właściwości”.
Poza funkcją dowodową list przewozowy spełnia jeszcze trzy, równie istotne funkcje.
Po pierwsze, zgodnie z art. 53 ust. 3 Prawa przewozowego, list przewozowy pozwala nadawcy lub odbiorcy rozporządzać przesyłką. Uprawnienie nadawcy do rozporządzania przesyłką wygasa, gdy odbiorca wprowadził zmianę umowy przewozu, przyjął list przewozowy albo odebrał przesyłkę. Podobnie kwestię tę reguluje Konwencja CMR, w art. 12 ust. 1 i 2, przyznając nadawcy uprawnienie do rozporządzania towarem, w tym do wstrzymania przewozu lub zmiany miejsca dostarczenia towaru, aż do chwili, kiedy drugi egzemplarz listu przewozowego zostanie wydany odbiorcy (z pewnymi wyjątkami). Jest to tak zwana funkcja legitymacyjna listu przewozowego.
Po drugie, w liście przewozowym mogą znaleźć się wskazówki, instrukcje dla przewoźnika odnoszące się m.in. do postępowania na wypadek przeszkód w przewozie lub w wydaniu przesyłki, czy też załatwiania określonych formalności. Stąd też pełni on również funkcję instrukcyjną.
Po trzecie, list przewozowy jest dokumentem zawierającym wszystkie kluczowe dla przewozu informacje, takie jak rodzaj i charakter przewożonego towaru, jego masę, ilość sztuk, dane stron uczestniczących w przewozie. Poza funkcją dowodową, legitymacyjną i instrukcyjną pełni on więc także funkcję informacyjną. Przykładowo, na podstawie informacji zamieszczonych w liście przewozowym odbiorca, w chwili odbioru przesyłki, może stwierdzić, czy towar dotarł do niego w całości.
