Wielokrotnie w swojej praktyce zawodowej spotykam się z klauzulami umownymi zawartymi w umowach przewozu, zleceniach transportowych, w których zastrzegana jest kara umowna za nieterminowe dostarczenie dokumentów przewozowych.
Przykładowy zapis takiej klauzuli brzmi:
Zleceniobiorca dostarczy w terminie 10 dni od dnia zakończenia zlecenia fakturę wraz z kompletem dokumentów transportowych (tj. dokument CMR, listy przewozowe, kwity paletowe) pod rygorem zapłaty kary umownej w kwocie 100 euro za nieterminowe dostarczenie dokumentów transportowych.
Wielokrotnie również klienci zadają pytanie czy taki zapis jest skuteczny. Czy możliwe jest zastrzeżenie kary umownej w umowie przewozu za niedostarczenie dokumentów przewozowych w określonym terminie?
Kontrowersyjne zapisy
Niniejsza kwestia budzi wiele kontrowersji. Po pierwsze dlatego, że ani ustawa z 15.11.1984 r. –Prawo przewozowe ani Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu towarów (CMR) nie przewiduje odpowiedzialności przewoźnika za nieterminowe dostarczenie dokumentów transportowych.
Z drugiej strony przepisy Kodeksu cywilnego (art. 3531) w ramach swobody umów, co do zasady umożliwiają stronom ułożenie stosunku prawnego w sposób dowolny byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Brak jest również rozbudowanego orzecznictwa w tym zakresie i w większości sprawy tego rodzaju są rozstrzygane maksymalnie na poziomie sądów okręgowych (a to z racji wartości przedmiotu sporu).
W kontekście swobody zawierania umów, zastrzeżenie kary umownej za nieterminowe dostarczenie dokumentów i zaakceptowanie takiej klauzuli przez zleceniobiorcę jest co do zasady możliwe.
Jeżeli strony w ramach umowy przewozu zastrzegły dodatkowe warunki, w tym również oznaczyły termin na dostarczenie dokumentów, to nie można abstrahować od takiego zobowiązania. Jest to dodatkowe, uboczne w stosunku do podstawowego zobowiązania – wykonania przewozu, postanowienie umowne. Mieści się ono jednak w granicach swobody kontraktowania.
Inną kwestią jest przy przyjęciu, że zastrzeżenie takiej kary umownej jest prawnie skuteczne, ewentualne jej miarkowanie przez sąd ze względu na jej rażąco wygórowaną wysokość w określonej sytuacji.
Co na to orzecznictwo?
Przegląd dotychczasowego orzecznictwa skłania jednak do wniosku, że zastrzeganie takich kar umownych i późniejsze ich egzekwowanie jest ryzykowne i może okazać się nieskuteczne.
W wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 29.04.2019 r. sygn. akt: XII Ga 1030/18, Sąd uznał że niedoręczenie dokumentów transportowych w określonym terminie, nie może skutkować odebraniem przewoźnikowi uprawnienia do wynagrodzenia za wykonanie umowy przewozu.
W uzasadnieniu niniejszego wyroku Sąd stwierdził, że istotą umowy przewozu jest osiągnięcie określonego rezultatu w postaci dowiezienia osób lub rzeczy do miejsca przeznaczenia w określonym czasie. Dostarczenie dokumentów przewozowych nie jest zaś odrębnym świadczeniem traktowanym na równi z przewozem towaru.
Akceptacja, iż niedoręczenie dokumentów w terminie powoduje naliczenie kary umownej, prowadziłaby bowiem do wypaczenia istoty umowy przewozu albowiem skutkowałaby nieuzasadnioną odmową wypłaty podstawowego wynagrodzenia za naruszenie postanowień ubocznych, nie mających wpływu na podstawowe zobowiązanie umowne.
Z kolei w wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 30.11.2021 r., sygn. akt: VIII Ga 173/21, w swojej argumentacji posuwa się jeszcze dalej gdyż uznaje, że kary umowne zastrzeżone na wypadek nieterminowego dostarczenia dokumentów przewozowych są sprzeczne z istotą umowy przewozu, a tym samym nieważne.
Sąd stwierdza, że postanowienia dotyczące doręczenia dokumentów przewozowych nie stanowią elementów istotnych umowy przewozu. Zgodnie z art. 4 Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) i protokołu podpisania sporządzonych w Genewie w dniu 19 maja 1956 r. (Dz. U. z 1962 r. Nr 49, poz. 238), list przewozowy jest dowodem zawarcia umowy przewozu, przy czym brak, nieprawidłowość lub utrata listu przewozowego nie wpływa na istnienie ani na ważność umowy przewozu, która mimo to podlega przepisom tej Konwencji. W takiej sytuacji kary umowne uznać za sprzeczne z istotą umowy przewozu (przepis art. 774 k.c.), a tym samym nieważne na mocy przepisu art. 58 § 1 k.c., a także postanowień konwencji CMR (art. 1 ust. 1 konwencji CMR) na podstawie przepisu art. 41 ust. 1 tej konwencji, (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 17 lipca 2016 r., sygn. akt I ACa 1106/ 15).
Podsumowując
Podsumowując, zastrzeganie kar umownych na wypadek nieterminowego dostarczania oryginałów dokumentów przewozowych, w świetle ostatniego orzecznictwa jest dosyć ryzykowne. Oczywiście każdy przypadek roszczenia z tytułu takiej kary umownej jest rozpatrywany przez sąd indywidualnie w zależności od okoliczności danej sprawy, treści klauzuli umownej, a nawet intencji zleceniodawcy. Pojawiają się przecież wyroki, gdzie sądy uznają kary umowne nakładane z tytułu opóźnień w dostarczaniu dokumentów za ważne.
Tym samym, wątpliwości w temacie możliwości nakładania kar umownych za nieterminowe dostarczenie dokumentów przewozowych, będą trwać, dopóki nie utrwali się orzecznictwo sądów wyższego rzędu lub nie zostaną wprowadzone przepisy, które jednoznacznie będą regulować tę kwestię.
Marianna Tauer-Trzeciakowska
radca prawny
