Może zdarzyć się, że nasz dłużnik nie tylko nie będzie reagował na wezwania do zapłaty, ale i zacznie podejmować znacznie dalej idące działania w postaci wyzbywania się posiadanego majątku. Na wypadek takich zdarzeń przepisy uzbrajają jednak wierzyciela w odpowiednie narzędzia, do których należy właśnie skarga pauliańska, znana już prawu rzymskiemu.
Skarga pauliańska (art. 527 KC – 534 KC) stanowi rodzaj specjalnego powództwa, z którego wierzyciele mogą skorzystać w sytuacji, gdy dłużnik podejmuje się działań zmierzających do celowego zaszkodzenia im poprzez uniemożliwienie lub utrudnienie przeprowadzenia przyszłej egzekucji komorniczej. Działania te mogą polegać zwłaszcza na próbach całkowitego wyzbycia się lub uszczuplenia swojego majątku bądź ukrycia go. Istotą powództwa ze skargi pauliańskiej jest możliwość żądania przez każdego z wierzycieli uznania takiej czynności za bezskuteczną względem niego. Co jednak niezwykle istotne, takie powództwo wnosi się nie przeciwko dłużnikowi, a osobie trzeciej, która w związku z podejmowanymi przez dłużnika czynami, otrzymała z tego tytułu korzyść majątkową.
Istota skargi pauliańskiej
Skarga pauliańska znajdzie zastosowanie, jeżeli na skutek czynności prawnej dłużnika, dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, korzyść majątkową uzyskała osoba trzecia. W takiej sytuacji każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
Uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać jednak po upływie pięciu lat od daty tej czynności.
Wierzyciel ma tym samym prawo wystąpić ze skargą pauliańską, pod warunkiem:
- istnienia zaskarżalnej wierzytelności (długu),
- dokonania przez dłużnika czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela,
- uzyskania korzyści majątkowej przez osobę trzecią,
- świadomości dłużnika, iż w następstwie dokonywanej czynności prawnej dojdzie do pokrzywdzenia wierzyciela,
- działania osoby trzeciej w złej wierze, przejawiającego się tym, że wiedziała ona, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela lub mogła łatwo dowiedzieć się o tym, przy zachowaniu należytej staranności,
- zachowania maksymalnie 5-letniego terminu, liczonego od dnia dokonania czynności prawnej przez dłużnika.
Wszystkie z tych przesłanek muszą zostać spełnione łącznie.
Skarga pauliańska a czynność prawna dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli
Dodatkowego wyjaśnienia wymaga w tym miejscu użyte w punkcie drugim sformułowanie „czynność prawna dłużnika dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli”.
Z powyższego wynika po pierwsze, że powództwo ze skargi pauliańskiej znajdzie zastosowanie wyłącznie względem czynności o charakterze prawnym. Czynnością prawną jest między innymi sprzedaż określonych składników majątku osobie trzeciej lub dokonana na jej rzecz darowizna. Pod skargę pauliańską nie będą klasyfikować się natomiast innego rodzaju działania dłużnika, niemające charakteru prawnego, nawet jeśli są one celowe i skutkują wyzbyciem się lub ukryciem jego majątku, takie jak zniszczenie lub spalenie drogocennej rzeczy.
Po drugie, w przepisach doprecyzowano również, kiedy należy uznać, że wskutek dokonania przez dłużnika czynności prawnej doszło do pokrzywdzenia wierzycieli. Będzie mieć to miejsce, jeśli w następstwie tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed jej dokonaniem.
Powództwo ze skargi pauliańskiej a domniemania prawne
Chcąc skorzystać ze skargi pauliańskiej, powód będzie zobowiązany wykazać istnienie wszystkich powyższych przesłanek. W praktyce nierzadko okazuje się to jednak zadaniem bardzo trudnym, w szczególności w zakresie udowodnienia, że dłużnik działał z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała.
Ustawodawca, aby nieco ułatwić wierzycielom czynności dowodowe, wprowadził dlatego dwa kluczowe domniemania prawne, pozwalające uznać w pewnych sytuacjach złą wiarę osoby trzeciej.
Pierwsze domniemanie dotyczy przypadków, gdy korzyść majątkową otrzymuje osoba będąca z dłużnikiem w bliskim stosunku. Drugie domniemanie odnosi się natomiast do przypadków, gdy korzyść majątkowa przypada przedsiębiorcy, który pozostaje z dłużnikiem w stałych relacjach gospodarczych. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku domniemywa się wtedy, że osobie trzeciej było wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Uznanie bezskuteczności czynności prawnej
Jeśli czynność prawna dokonana przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli zostanie uznana za bezskuteczną, wierzyciele ci mają prawo, by dochodzić z pierwszeństwem, przed wierzycielami osoby trzeciej, zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które na skutek tej czynności prawnej uznanej za bezskuteczną, wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły.
W razie napotkania na swojej drodze nierzetelnych lub problematycznych kontrahentów zapraszamy do skorzystania z pomocy naszej kancelarii prawnej LEGAL INTERMODAL! Jesteśmy gotowi wspierać Państwa na etapie windykacji polubownej, jak również reprezentować Państwa interesy przed sądami polskimi i zagranicznymi!