Gdy myślimy o problemach, jakie mogą wystąpić podczas realizowania przewozu drogowego, do głowy przychodzą różne scenariusze – uszkodzenie przesyłki, jej zgubienie lub kradzież, awaria samochodu… Jednym ze zdarzeń, które będzie wiązać się z koniecznością pociągnięcia do odpowiedzialności przewoźnika, jest także opóźnienie w dostawie, a więc niedotrzymanie ustalonego w umowie terminu. Co na to przepisy Konwencji CMR, które stosujemy do zarobkowego międzynarodowego przewozu drogowego rzeczy?
Zgodnie z art. 17 Konwencji CMR za opóźnienie dostawy odpowiedzialność ponosi co do zasady przewoźnik, chyba że takie opóźnienie zostało spowodowane winą osoby uprawnionej, jej zleceniem niewynikającym z winy przewoźnika, wadą własną towaru lub okolicznościami, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec.
Kiedy następuje opóźnienie dostawy?
Konwencja CMR w precyzyjny sposób odnosi się do opóźnienia dostawy, do jakiego może dojść podczas wykonywania przewozu drogowego. W art. 19 wyjaśniono, że z takim opóźnieniem mamy do czynienia, gdy towar nie został dostarczony w umówionym terminie. O opóźnieniu mówimy zatem już wtedy, gdy termin ten został przekroczony o jeden dzień. Natomiast jeżeli takiego terminu nie umówiono, opóźnienie będzie mieć miejsce, gdy faktyczny czas trwania przewozu, uwzględniając okoliczności, a zwłaszcza przy przesyłkach drobnych czas niezbędny dla skompletowania pełnego ładunku w normalnych warunkach przekracza czas, jaki słusznie można przyznać starannym przewoźnikom.
Powołując się na orzecznictwo: „Momentem miarodajnym zachowania terminu przewozu jest według treści art. 19 CMR chwila dostarczenia towaru odbiorcy (por. K. Wesołowski [w:] Komentarz do Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów ( CMR ), Zielona Góra 1996r., str.329; K. Wesołowski [w:] Umowa Międzynarodowego Przewozu Drogowego Towarów na podstawie CMR, Warszawa 2013r., str.391). To dostarczenie przesyłki do miejsca przeznaczenia decyduje o przypisaniu przewoźnikowi odpowiedzialności z tytułu opóźnienia w przewozie. (por. T. Szanciło [w:]odpowiedzialność kontraktowa przewoźnika przy przewozie drogowych przesyłek towarowych , warszawa 2013, str. 219.)” (wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 12 lutego 2015 r., sygn. akt VIII Ga 416/14).
Co grozi przewoźnikowi w przypadku opóźnienia w dostawie?
Jeżeli towar nie przybył do ustalonego miejsca po upływie terminu przewidzianego w art. 19, odbiorca może w imieniu własnym dochodzić wobec przewoźnika praw wynikających z umowy przewozu.
Z tytułu opóźnienia w dostawie przewoźnik może zostać zobowiązany do zapłaty odszkodowania w wysokości nie wyższej niż kwota przewoźnego. Takie odszkodowanie przysługuje jednak tylko wtedy, gdy:
- osoba uprawniona udowodni, że na skutek opóźnienia dostawy doznała szkody (art. 23 ust. 5) oraz,
- wystosuje stosowne zastrzeżenie na piśmie w terminie 21 dni od dnia postawienia towaru do dyspozycji odbiorcy (art. 30 ust. 3).
Konwencja CMR przyznaje jednak nadawcy przesyłki uprawnienie do zadeklarowania w liście przewozowym, za dodatkową opłatą, specjalnego interesu w dostawie na wypadek przekroczenia umówionego terminu dostawy. W takim przypadku nadawca może żądać, niezależnie od powyższego odszkodowania, odszkodowania równego dodatkowej szkodzie, która została udowodniona, aż do wysokości zadeklarowanej kwoty.
Opóźnienie w dostawie a awaria pojazdu
Należy również podkreślić, że Konwencja CMR w art. 17 ust. 3 nie dopuszcza, by w razie opóźnienia dostawy przewoźnik próbował uwolnić się od ciążącej na nim odpowiedzialności poprzez powoływanie się na wady pojazdu, którym wykonywał taki transport lub na winę osoby lub pracowników osoby, u której pojazd wynajął. Mamy tu zatem do czynienia z niemalże odpowiedzialnością absolutną.
Powołując się na słowa Sądu Apelacyjnego z Białegostoku: „Niezależnie od dbałości o sprawność pojazdu, odpowiedzialność za awarię, która skutkuje opóźnieniem dostawy lub uszkodzeniem towaru, zawsze spoczywa na przewoźniku, o czym wprost stanowi art. 17 ust. 3 Konwencji CMR” (wyrok z dnia 13 grudnia 2019 r., sygn. akt I AGa 46/19).
Z kolei Sąd Najwyższy stwierdził, że: „W konsekwencji za trafny należy uznać pogląd Sądu Apelacyjnego, zgodnie z którym art. 17 ust. 3 Konwencji CMR stanowi lex specialis w stosunku do ust. 2 tego artykułu i ustalenie, że szkoda w postaci uszkodzenia towaru powstała wskutek wady pojazdu, sprawia, że przewoźnik nie może uwolnić się od odpowiedzialności, dowodząc, że nie mógł zapobiec istnieniu wady ani jej następstwom” (wyrok z dnia 8 marca 2023 r., sygn. akt II CSKP 651/22).
Opóźnienie w dostawie a kara umowna
W umowach transportowych często zastrzegane są kary umowne, wiążące się z tym, że w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego naprawienie wynikłej z tego tytułu szkody nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Takim zobowiązaniem o charakterze niepieniężnym pozostaje bez wątpienia dostawa towaru. A zatem zastrzeżenie kary umownej z tytułu opóźnienia w dostarczeniu towaru zdaje się na pierwszy rzut oka zasadne. W przewozach międzynarodowych kwestia ta nie pozostaje jednak tak oczywista, ponieważ, powołując się na art. 41 Konwencji CMR, za nieważną i pozbawioną mocy należy uznać każdą klauzulę, która pośrednio lub bezpośrednio naruszałaby postanowienia niniejszej Konwencji.
Jak przepis ten ma się do kar umownych? Otóż, mimo różnych stanowisk prezentowanych w orzecznictwie, obecnie przeważa ten, który przyznaje wierzycielowi prawo do kary umownej bez względu na wysokość poniesionej szkody, a nawet sam fakt, czy do takiej szkody w ogóle doszło. Tymczasem przepisy Konwencji CMR precyzyjnie odnoszą się do problematyki opóźnienia w dostawie i stanowią wyraźnie, że odszkodowanie należy się tylko wtedy, gdy uprawniony udowodni, że doznał szkody.
Można zatem zauważyć, że w przewozach międzynarodowych specyfika kar umownych zastrzeżonych na wypadek opóźnienia w dostawie pozostaje w sprzeczności z art. 41 Konwencji CMR. Stąd też jej wprowadzenie do umowy nie będzie mogło zostać uznane za skuteczne i wiążące.
Przedawnienie roszczeń z tytułu opóźnienia dostawy
W przewozach międzynarodowych obowiązuje co do zasady roczny termin przedawnienia roszczeń. Bieg terminu przedawnienia w razie opóźnienia dostawy rozpoczyna się od dnia wydania przesyłki.
Jeśli potrzebują Państwo profesjonalnej pomocy w naprawianiu szkód transportowych lub dochodzeniu roszczeń, zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią, specjalizującą się w obsłudze firm przewozowych!
