W Polsce występują cztery porty morskie, które określa się mianem portów o „podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej”. Jest to port w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie oraz Świnoujściu. W związku z ich klasyfikacją przepisy precyzyjnie regulują również sposób zarządzania nimi, wynikający z ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o portach i przystaniach morskich. Kto jest za to odpowiedzialny i na jakich zasadach się to odbywa?
Kto zarządza portami morskimi o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej?
Za zarządzanie portami morskimi o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej odpowiadają powołane na podstawie ww. ustawy spółki akcyjne, działające na podstawie przepisów Kodeksu spółek handlowych (w zakresie, w jakim ustawa nie stanowi inaczej). Jest to odpowiednio: spółka akcyjna o firmie „Zarząd Morskiego Portu Gdańsk Spółka Akcyjna”, spółka akcyjna o firmie „Zarząd Morskiego Portu Gdynia Spółka Akcyjna” oraz spółka akcyjna o firmie „Zarząd Morskich Portów Szczecin i Świnoujście Spółka Akcyjna”. Spółki te są tak zwanymi spółkami specjalistycznymi. Nadzór nad portami morskimi o podstawowym znaczeniu dla narodowej gospodarki, jak również zarządzającymi nimi spółkami, sprawuje z kolei właściwy minister ds. gospodarki morskiej, który wyznacza także kierunki rozwoju portów morskich.
W spółkach zarządzających działają następujące władze: walne zgromadzenie, rada nadzorcza (w skład której wchodzą także przedstawiciele Skarbu Państwa i gmin) oraz zarząd. Do jednych z kluczowych kompetencji rady nadzorczej należy m.in. opiniowanie kierunków rozwoju portów, opiniowanie projektów inwestycyjnych dotyczących budowy i rozbudowy infrastruktury portowej, a także opiniowanie rodzajów i wysokości opłat portowych.
Co należy do obowiązków zarządzających portami o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej?
Zadania, jakie realizują podmioty zarządzające w ramach prowadzonych przedsiębiorstw, polegają w szczególności na zarządzaniu nieruchomościami i infrastrukturą portową, prognozowaniu, programowaniu i planowaniu rozwoju portu, a także budowie, utrzymywaniu i modernizacji infrastruktury portowej. Są one w dodatku zobowiązane do pozyskiwania nieruchomości na potrzeby rozwoju portu, czy świadczenia usług związanych z korzystaniem z infrastruktury portowej.
Co może być przychodem podmiotów zarządzających portami o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej?
Przepisy ww. ustawy precyzyjnie określają w dodatku, jakie źródła przychodów przypadają podmiotom zarządzającym. Należą do nich zwłaszcza opłaty z tytułu użytkowania, najmu, dzierżawy lub innej umowy, na mocy której podmiot zarządzający oddaje w odpłatne korzystanie grunty oraz obiekty, urządzenia i instalacje portowe, a także opłaty portowe, które są pobierane od użytkowników za korzystanie z infrastruktury portowej. Z opłat portowych zwalnia się jednak m.in. jednostki pływające i pojazdy drogowe lub kolejowe Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Straży Granicznej, Krajowej Administracji Skarbowej, Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa.
Przychody z działalności podmiotu zarządzającego należy przeznaczać na budowę, rozbudowę, utrzymanie i modernizację infrastruktury portowej, realizację innych zadań wynikających z przedmiotu jego działalności oraz pokrycie jego bieżących kosztów utrzymania. Na inwestycje portowe przeznaczane są jednak nie tylko środki własne podmiotów, które takimi portami zarządzają. Rozwój portów o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej jest także finansowany ze środków Unii Europejskiej oraz budżetu państwa.
Skarb Państwa z prawem pierwokupu
Warto również wspomnieć, że w minionym roku, na skutek nowelizacji ustawy o portach i przystaniach morskich, Skarb Państwa, z pewnymi wyjątkami, zyskał prawo pierwokupu udziałów i akcji w spółkach handlowych, które są: właścicielami nieruchomości położonych w granicach portu o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej albo użytkownikami wieczystymi lub współużytkownikami wieczystymi nieruchomości położonych w granicach portu o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej bądź którym oddano całość albo część nieruchomości położonych w granicach portu o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej w użytkowanie, dzierżawę lub najem albo z którymi zawarto inną umowę uprawniającą do korzystania lub pobierania pożytków z całości nieruchomości albo jej części przez okres powyżej 10 lat.
Prawo pierwokupu wykonuje minister właściwy do spraw gospodarki morskiej, jednakże Rada Ministrów może, na jego uzasadniony wniosek, upoważnić inny podmiot do wykonywania tego prawa.
Kto zarządza portami morskimi niemającymi podstawowego znaczenia dla gospodarki narodowej?
Poza portami o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej wyróżniamy także porty niemające takiego znaczenia. W tym przypadku o formie prawno-organizacyjnej ich zarządzania decyduje gmina, w granicach której położona jest większa część nieruchomości gruntowych, z wyłączeniem gruntów pokrytych wodami, znajdujących się w granicach portu lub przystani morskiej. Portów niemających podstawowego znaczenia dla gospodarki morskiej jest w naszym kraju 28.
Jeśli potrzebują Państwo wsparcia w interpretacji przepisów dotyczących prawa morskiego lub dochodzenia na tym polu roszczeń, zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią!
