W przypadku omawiania wszelkich zagadnień związanych z procesami transportowymi, w których wykorzystywane są różne jednostki ładunkowe należy zwrócić szczególną uwagę na terminy odnoszące się do tych procesów, takie jak : „transport intermodalny”, „transport multimodalny” i „transport kombinowany”.
Zgodnie z definicjami, transport intermodalny oznacza „przewóz towarów w jednej i tej samej jednostce ładunkowej lub w pojeździe samochodowym, w czasie którego są używane sukcesywnie środki dwóch lub więcej gałęzi transportu bez dokonywania przeładunku samego towaru w zmieniających się gałęziach transportu”. Transport kombinowany natomiast „jest to transport intermodalny, gdzie główny odcinek przewozu europejskiego wykonywany jest przez kolej, transport morski lub żeglugę śródlądową, a odcinki początkowy i/lub końcowy, wykonywane przez transport drogowy, są możliwie jak najkrótsze.” Ostania z definicji dotyczy transportu miltimodalnego, który oznacza „przewóz towarów przez środki co najmniej dwóch gałęzi transportu”.
W transporcie intermodalnym do czynienia mamy z instytucją operatora transportu intermodalnego, tj. osoby, która we własnym imieniu albo w imieniu zleceniodawcy zajmuje się zorganizowaniem i zarządzenim procesu transportowego już od momentu przyjęcia towaru do wyznaczonego miejsca aż do jego wydania. Osoba, która pełni funkcję operatora zajmuje się wyręczenim klienta ze wszystkich obowiązków. W omawianej sytuacji zastosowanie znajduje zasada : jedna umowa, jeden parter, jeden dokument, jedna cena oraz jednolita odpowiedzialność. Co do zasady funkcję operatora pełnią wyspecjalizowane przesiębiorstwa posiadające odpowiednie zaplecze organizacyjne oraz finansowe.
Wyróżnić możemy również funkcję konsolidatora. Stanowisko to jest odpowiedzią na konteneryzację również drobnych przesyłek. Konsolidator zajmuje się formowaniem kontenerów zbiorowych.
Do dokonania kontenerowego przewozu intermodalnego konieczne jest zawarcie umowy pomiędzy operatorem transportu intermodalengo i zleceniodawcą. Zleceniodawca pozostaje w stałym kontakcie z operatorem i to z nim zawiera kontrakt handlowy na odpowiednich warunkach. Musi określić sposób dostawy, tj. wybrać jedną z jedenastu reguł Incoterms 2020. O niniejszych regułach przeczytać możecie Państwo również na Naszej stronie w zakładkach aktualności. Natomiast do obowiązków operatora należy organizacja całego procesu transportowego, zawieranie umów przewozowych etc. Wszelkie podmioty, z którymi operator zawiera umowy są odpowiedzialne względem niego. Możliwe jest, że to spedytor wchodzi w rolę operatorów transportu intermodalnego. W takiej sytuacji powinien on być ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej spedytora (OCS). W gestii Zleceniodawcy należy upewnić się o takim ubezpieczeniu. Jest to o tyle ważne, że w przypadku ewentualnych szkód zabezpieczamy swoje ewentualne roszczenia finansowe.
W związku z chaosem w dokumentacji przewozów kontenerowych Międzynarodowa Izba Handlowa w 1973r. ogłosiła Ujednolicone reguły dla dokumentu przewozu multimodalnego, znowelizowane w 1922r. Przedstawiono w nich zbiór warunków oraz reguł zalecanych do stosowania przy wystawianiu dokumentów przewozowych. Reguły te mają charakter fakultatywny. Wyróżnić możemy również „konosamenty domowe” (ang. House Bill of Lading). Wystawić może je spedytor, który wchodzi w rolę przewoźnika umownego. W takim wypadku odpowiada on za dostarczenie kontenera do określonego miejsca przeznaczenia, ale nie jest on odpowiedzialny za wykonanie samego przewozu. Za przewóz odpowiedzialność ponosi przewoźnik faktyczny. W omawianym stanie faktycznym na konosamencie morskim jako nadawca, widnieje spedytor.
Warto zwrócić uwagę na kwestię odpowiedzialności za uszkodzony lub zniszczony towar w przypadku kontenerów przebywających drogę ode nadawcy do odbiorcy pod zamknięciem celnym. W takim wypadku nadawca/odbiorca ponosi odpowiedzialność za prawidłowe rozmieszczenie, umocowanie i zabezpieczenie towarów w kontenerze. Może uwolnić się od odpowiedzialności, kiedy udowodni że nie popełnił błędu. Może to zrobić okazując dokument (certyfikat) wydany przez uznaną firmę kontrolną, której przedstawiciel był obecny podczas załadunku kontenera. Możemy wyróżnić dwie możliwości :
- jeśli nie można ustalić miejsca powstania szkody należy przyjąć że doszło do niej na głównym odcinku trasy przewozu – w związku z powyższym odpowiedzialność ponosi przewoźnik morski lub kolejowy,
- jeśli znane jest miejsce powstania szkody – odpowiedzialność spoczywa na przewoźniku, odpowiada on według swojej „macierzystej” konwencji międzynarodowej, natomiast przeładowca odpowiada na podstawie swojego regulaminu świadczenia usług
Nadawca może wystąpić do przewoźnika o odszkodowanie w pełnej wysokości tylko wtedy, gdy w liście przewozowym wskazana jest wartość towaru. Jest to sytuacja rzadka, z uwagi na fakt, że wiąże się to z odpowiednio wyższą stawką przewozową.
Operatorzy transport kombinowanego zajmują się organizowaniem tylko i wyłącznie lądowych odcinków przewozów intermodalnych, w głównej mierze chodzi o odcinki kolejowo – drogowe. W krajach europejskich działają firmy, które na codzień wyspecjalizowane są w obsłudze intermodalnego transportu lądowego. Firmy te są pośrednikami, którzy dopasowują zlecenia przychodzące od operatorów transportu inktermodlanego lądowo – morskiego z usługami przewoźników kolejowych. Firmy działają dwojako; albo wykupują u przewoźników kolejowych pulę potencjału przewozowego i kolejno zapełniają pociągi jednostkami ładunkowym i obsługują terminale albo posiadają własne wagony oraz własne terminale przeładunkowo – składowe. Pociągi wahadłowe uruchamiane są przez operatorów, działają one na podstawie ustalonego rozkładu jazdy pomiędzy terminalami nadania i odbioru. Kursują one na podstawie jednego zbiorczego listu przewozowego wystawionego przez przewoźnika kolejowego dla operatora. W związku z tym operator jest de facto spedytorem. Częstym zjawiskiem jest, że pracuje on jako spedytor dalszy, ponieważ pracuje na rzecz spedytora głównego, który otrzymuje zlecenie na zorganizowanie całego procesu transportowego od nadawcy. Operator transportowy natomiast w stosunku do przewoźnika kolejowego występuje jako nadawca przesyłki. Co istotne za sam przewóz odpowiedzialny jest przewoźnik, który wykonuje go osobiście, za pomocą własnej lokomotywy. W związku z powyższym to w jego gestii jest sprawdzenie oględzin załadowanych kontenerów, poprawności ich ułożenia i umocowania na wagonach, skontrolowanie zabezpieczeń celnych i kodów BIC. W dalszej kolejności przewoźnik wystawia list przewozowy dla operatora transportu kombinowanego. Sytuacja ma się nieco odmiennie w przypadku przewozów międzynarodowych na podstawie konwencji COTIF/CIM. W takim wypadku przewoźnik wystawia list przewozowy CIM a spedytor główny otrzymuje od operatora dokument przewozowy kolejowy wystawiony przez niego (intermodalny list przewozowy).
Ostatnia kwestia dotyczy przewozów wyłączenie lądowych tj. W przypadku nadwozi wymiennych oraz pojazdów ciężarowych. Co do zasady dotyczy to obsługi relacji międzynarodowych z uwagi na fakt, że efektywność i konkurencyjność w porównaniu z transportem drogowym może mieć miejsce tylko na wystarczająco dużych odległościach. Najwięksi operatorzy transportu kombinowanego w europie należą do Międzynarodowego Związku Towarzystwa Przewozów Szynowo-Drogowych – UIRR, przy czym wskazać należy że żadne z polskich operatorów nie jest członkiem ww. Związku. Największymi operatorami w Europie są niemiecki Kombiverkehr i szwajcarska grupa Hapac.
