Niejednokrotnie w stosunkach pomiędzy przewoźnikami a spedycjami dochodzi do sytuacji gdy w przypadku pojawienia się szkody wierzytelność zleceniodawcy zostaje potrącana z wynagrodzenia zleceniobiorcy. Czy prawo krajowe dopuszcza możliwość potrącenia należności z faktur za dokonany fracht? Tak, jednak sprawa nie jest oczywista, a determinantem prawidłowego działania zleceniodawcy jest dokonanie skutecznego potrącenia. Jak zatem dokonać potrącenia z faktur za dokonany fracht tak aby nie narazić się na przegranie sprawy i dodatkowe koszty?
Kwestia potrącenia uregulowana została przez przepisy ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo przewozowe.
Na wstępie wskazać należy, iż potrącenie może odnosić się do sfery czynności materialnoprawnych (występujących poza procesem sądowym, na etapie realizacji umowy) oraz sfery procesowej (etap postępowania sądowego).
Potrącenie w sensie materialnoprawnym.
Potrącenie w sensie materialnoprawnym uregulowane zostało w art. 498 kodeksu cywilnego, który stanowi o tym, że w przypadku gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
W związku z powyższym klarują się pewne zasady, które dotyczą składania oświadczeń o potrąceniu i są one następujące:
- wierzytelności muszą być wymagalne – oznacza to, iż przewoźnik musi zostać obciążony za szkodę a ponadto wezwany do zapłaty;
- wierzytelności muszą być wzajemne – wymóg ten jest spełniony wówczas gdy wierzyciel, któremu przysługuje wierzytelność wobec dłużnika, sam jest równocześnie jego dłużnikiem;
- przedmiot wierzytelności musi być jednorodzajowy – mogą być to zatem pieniądze lub rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości;
- obie wierzytelności mogą być dochodzone przed sądem.
Reasumując powyższe, możliwe jest dokonanie potrącenia z faktur za wykonany fracht w przewozie krajowym. Jednak najistotniejszą kwestią w przypadku dokonania takiego potrącenia będzie jego skuteczność. Z nieskutecznym potrąceniem będziemy mieć do czynienia w sytuacji, gdy wystawione zostaną jednocześnie dwa dokumenty: nota obciążeniowa oraz kompensata, bez wcześniejszego wezwania do zapłaty. W takich warunkach należy uznać, iż potrącenie zostało dokonane zanim roszczenie o zapłatę wynagrodzenia stało się wymagalne. Mając na uwadze powyższe, zgodnie z art. 455 kodeksu cywilnego roszczenie będzie wymagalne, a co za tym idzie będzie mogło zostać potrącone, dopiero w momencie upływu terminu płatności.
Potrącenie w procesie.
Potrącenie ze sfery procesowej jest ściśle związane z powyższą kwestią potrącenia w sensie materialnoprawnym. Po zmianie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego 7 listopada 2019 r. dodano nowy przepis, a mianowicie art. 2031kpc, którym wprowadzono dodatkowe wymagania w procesie cywilnym. Zgodnie z art. 2031 kpc podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność pozwanego jest niesporna lub uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego. Ponadto pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. Zarzut potrącenia może zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym. Do pisma tego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące pozwu, z wyjątkiem przepisów dotyczących opłat.
W przypadku, kiedy uznamy że nie zgadzamy się z dokonanym potrąceniem z faktury za dokonany fracht mamy możliwość pozwać drugą stronę. Co istotne po wprowadzeniu wspomnianych wyżej zmian w Kodeksie postępowania cywilnego zleceniodawca będzie mógł potrącić w postępowaniu sądowym szkodę tylko wobec wierzytelności przewoźnika za wykonanie usługi transportowej w trakcie której doszło do powstania szkody. Oznacza to, iż dochodzona wierzytelność musi wynikać z tej samej umowy. Jeśli więc potrącana kwota dotyczy należności z innej umowy, to co do zasady takie potrącenie będzie nieskuteczne. Ustawodawca wprowadził jednak wyjątek od wspomnianej zasady, a mianowicie gdy wierzytelność pozwanego jest niesporna (została uznana odpowiedzialność za szkodę) lub uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego. Dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego będzie dokument wytworzony wspólnie przez powoda i pozwanego lub przez osobę trzecią. Dlatego też niewystarczającym dokumentem jest faktura VAT wynikająca z innej umowy niż z dochodzonej pozwem wystawiona lecz niezaakceptowana pisemnie przez drugą stronę. Przez dokument należy rozumieć zarówno dokumenty w postaci cyfrowej jak i pisemnej.
Znacząco został ograniczony także termin na zgłoszenie zarzutu potrącenia. Po nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego zarzut potrącenia wierzytelności, pod rygorem jego bezskuteczności, może zostać zgłoszony nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy (a więc zasadniczo w pierwszym piśmie procesowym pozwanego) albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna (dotyczy to sytuacji, gdy dzień wymagalności wierzytelności nastąpił już po wdaniu się w spór przez pozwanego).
W tym miejscu należy wskazać, że zupełnie czymś innym jest złożenie oświadczenia o potrąceniu w sensie materialnoprawnym (czyli dokonanie kompensaty), a czym innym podniesienie zarzutu potrącenia w postępowaniu cywilnym. Niemniej, prawidłowe złożenie oświadczenia o potrąceniu warunkuje możliwość skutecznego podniesienia zarzutu potrącenia.
Jeżeli wskazane wyżej przesłanki nie zostaną spełnione, to istnieje szansa na to, iż sąd uzna potrącenie za nieskuteczne (nawet w sytuacji istnienia odpowiedzialności za powstałą szkodę).
Ostatnim elementem będzie kwestia przedawnienia roszczeń wynikających z prawa przewozowego, którego termin wynosi 1 rok. Dokonanie potrącenia po tym terminie również będzie nieskuteczne.
Reasumując, istnieje możliwość dokonania potrąceń z faktur za dokonany fracht w transporcie krajowym, jednak każdorazowo przy dokonaniu potrącenia, należy zweryfikować jego skuteczność.
Martyna Karwacka
Radca Prawny
Kancelaria LEGAL INTERMODAL
Potrącenie w sensie materialnoprawnym
