LEGAL INTERMODAL KANCELARIA

Jak przeszkody w przewozie regulują przepisy krajowe i międzynarodowe?

Transport, niezależnie od tego, jaką odbywa się drogą, jest obarczony ryzykiem powstania różnego rodzaju przeszkód. Niektóre z nich tylko utrudniają realizację zlecenia, natomiast są również i takie, które powodują całkowitą niemożność wykonania umowy zgodnie z przyjętymi warunkami. W jaki sposób przeszkody w przewozie definiuje prawo krajowe i międzynarodowe? Jak na ich gruncie kształtuje się obowiązek żądania przez przewoźnika udzielenia instrukcji? 

Przeszkody w przewozie zostały uregulowane w krajowej ustawie prawo przewozowe, a także dwóch konwencjach lądowych – konwencji CMR stosowanej przy przewozach międzynarodowych oraz konwencji CIM, która odnosi się do transportu kolejowego. Pominięto je natomiast w konwencji montrealskiej z tego względu, że w przypadku wystąpienia przeszkód podczas transportu lotniczego, z reguły nie jest możliwe podjęcie żadnych adekwatnych kroków. 

Przeszkody w przewozie w przepisach krajowych i międzynarodowych 

W ustawie prawo przewozowe przeszkodom w przewozie poświęcono art. 55 ust. 1 pkt 1 wskazujący, że na wypadek wystąpienia przeszkody w przewozie powodującej niemożność wykonania umowy zgodnie z warunkami określonymi w liście przewozowym, nadawca może zamieścić w liście przewozowym wskazówki co do postępowania z przesyłką. 

W konwencji CMR przeszkody w przewozie zostały uregulowane w art. 14 ust. 1, zgodnie z którego treścią, jeżeli z jakiejkolwiek przyczyny wykonanie umowy przewozu na warunkach podanych w liście przewozowym jest lub staje się niemożliwe przed przybyciem towaru do miejsca przewidzianego dla jego wydania, przewoźnik jest obowiązany zażądać instrukcji od osoby uprawnionej do rozporządzania towarem. 

Konwencja CIM w art. 20 § 1 posługuje się wprawdzie tylko niedoprecyzowanym zwrotem „przeszkód w przewozie”, to jednak w dalszej części tego przepisu przewiduje tryb postępowania na wypadek, gdyby dalszy przewóz nie był możliwy. 

Zarówno prawo krajowe, jak i konwencje lądowe, mówiąc o przeszkodach w przewozie, odnoszą się do przeszkód, które powodują niemożność wykonania umowy zgodnie z warunkami określonymi w liście przewozowym, a nie tylko samo utrudnienie realizacji zlecenia. Są to przeszkody o obiektywnym charakterze, do których możemy zaliczyć m.in. zablokowanie jedynej trasy, która prowadzi do punktu docelowego. Przeszkodą w rozumieniu przepisów krajowych, konwencji CMR i CIM nie będzie natomiast m.in. niedysponowanie przez przewoźnika odpowiednimi środkami technicznymi, takimi jak samochody ciężarowe. W takiej sytuacji zawsze może posłużyć się on podwykonawcami. Jeżeli na skutek braku odpowiednich środków doszłoby do przekroczenia terminu dostawy, przewoźnik odpowie tylko za opóźnienie w transporcie. Oczywiście nie można w tym miejscu zapominać, że nawet przy zachowaniu najwyższej staranności, przewoźnik nie zawsze jest w stanie przygotować się i przewidzieć wszystkie sytuacje. 

Mimo że literalne brzmienie przytoczonych powyżej przepisów odnosi przeszkody w przewozie do „warunków podanych w liście przewozowym”, nie należy interpretować tego w wąskim, a rozszerzającym zakresie, czyli do wszystkich warunków przewozu, również tych, które nie zostały wskazane w liście przewozowym. 

W każdym z aktów prawnych przeszkody w przewozie mogą dotyczyć okoliczności występujących nie tylko po stronie przewoźnika, ale i nadawcy, a nawet odbiorcy towaru, w tym okoliczności przez nich zawinionych. 

Przeszkody w przewozie a pierwotna niemożność świadczenia 

Poza przeszkodami w przewozie w transporcie może wystąpić także przypadek określany jako pierwotna niemożność świadczenia. Z pierwotną niemożnością świadczenia będziemy mieć do czynienia m.in. wtedy, gdy po przekazaniu przesyłki przewoźnikowi okaże się, że ze względu na swoje wymiary, nie może zostać ona przetransportowana na jedynej dostępnej drodze. Jest to niemożność w rozumieniu art. 387 § 1 k.c., który wskazuje, że umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna. Każdą sytuację zawsze powinno oceniać się jednak indywidualnie, ze szczególnym uwzględnieniem, czy przewoźnik znał wcześniej wymiary przesyłki lub dysponował informacjami o warunkach i ograniczeniach na planowanej trasie. Zgodnie z § 2 przywołanego przepisu strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę, nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.

Obowiązek przewoźnika w zakresie żądania instrukcji 

Ustawa prawo przewozowe oraz konwencje lądowe przyznają nadawcy lub osobie uprawnionej do dysponowania przesyłką uprawnienie do udzielenia przewoźnikowi w liście przewozowym „wskazówek” lub „instrukcji”, z których powinien on skorzystać, gdyby doszło do powstania przeszkody w przewozie. Aby zamieścić instrukcje w liście przewozowym, osoby uprawnione nie potrzebują zgody przewoźnika. Sam przewoźnik nie może natomiast sprzeciwiać się ich wydaniu.  

Jeżeli w liście przewozowym nie znalazły się takie wskazówki, zgodnie z ustawą prawo przewozowe „przewoźnik zwraca się o nie do nadawcy”. Termin „wskazówki” występuje również  w przepisach konwencji CIM. Konwencja CMR posługuje się w tym miejscu brzmieniem „żąda instrukcji od osoby uprawnionej do rozporządzania towarem”. 

Wydawane przy wystąpieniu przeszkód w przewozie instrukcje lub wskazówki, mimo że zgodnie z wykładnią językową pozostają mniej kategoryczne niż wskazane choćby w art. 53 ust. 1 ustawy prawo przewozowe „żądania”, należy traktować jako przejaw prawa do dysponowania przesyłką oraz realizacji uprawnienia kształtującego. 

Kto wydaje instrukcje na gruncie ustawy prawo przewozowe i konwencji lądowych? 

Podmiotem uprawnionym do wydawania wskazówek na gruncie prawa krajowego pozostaje wyłącznie nadawca. Możemy spotkać się jednak ze stanowiskiem, które przyznaje uprawnienie do wydawania wskazówek odbiorcy. Wynika to z treści art. 53 ust. 2, który wśród osób uprawnionych do dysponowania przesyłką wymienia również odbiorcę. Jeżeli więc uprawnienie to powstanie po jego stronie, prawo do wydawania instrukcji powinno zostać przyznane także jemu. 

Konwencja CMR i konwencja CIM nie posługują się natomiast zwrotem „nadawca”, a „osoba uprawniona do rozporządzania towarem”. Na gruncie tych aktów prawnych instrukcji może udzielić zatem zarówno nadawca, jak i odbiorca. 

Mając na względzie potrzebę ochrony przewoźnika przed wykonaniem instrukcji od osoby nieuprawnionej, w każdym przypadku osoba wydająca takie wskazówki powinna legitymować się listem przewozowym. 

KANCELARIA LEGAL INTERMODAL​

Profesjonalne wsparcie prawne